Համայքային

Ֆանտան, գյուղ Հայաստանի Կոտայքի մարզում։ Հեռավորությունը Երևանից կազմում է 30 կմ, մարզկենտրոնից՝ 14 կմ հարավ, Գութանասար լեռան հյուսիսային ստորոտին։ Պատմություն Ֆանտանում կա քարե դարի կայան (աշելյան ժամանակաշրջան)։ Որպես բնակավայր հիմնադրվել է 1828-1830 թթ.: 1932 թ․ կիռարվել է Սուխոյ-Ֆանտան անվանումը։ Բնակչության հիմնական մասը լքված Թեզխարաբ գյուղի բնակիչներն են, մի մասն էլ Արևելյան Հայաստանից գաղթածներ։ Գյուղն սահմանակից է Ալափարս, Բջնի, Կապուտան, Կարենիս, Ջրաբեր, Հատիս գյուղերին։ Ֆանտանի ազգաբնակչության փոփոխությունը. Տարի 1873 1897 1926 1939 1959 1970 1979 1989 2001 2004 Բնակիչ 143 183 341 1070 1082 1009 996 1020 1079 1051 Բնակչության թիվը 2020 թվականի դրությամբ 1040 է։ Տնտեսություն Գյուղում կա 230 տնային տնտեսություն։ Բնակչությունը զբաղվում է անասնապահությամբ, հացահատիկի և կերային կուլտուրաների մշակությամբ։ Գյուղում գործում է ձիթհանք։ Գյուղատնտեսական նշանակության հողերը՝ 42 հա։ Հասարակական կառույցներ Ֆանտանում գործում են՝ միջնակարգ դպրոց, բուժկետ, հեռախոսակայան։ Ըստ ՀԽՍՀ պատմության պետական կենտրոնական արխիվի տվյալների Սուխոյ Ֆանտան գյուղը մտել է Նոր Բայազետի գավառի մեջ և 1903-1904 ուստարում ունեցել է տարրական դպրոց։ Դպրոցի հիմնադրման տարին համարվում է 1921 թվականը։ Այն ունեցել է 26 աշակերտ։ 1935 թվականից մինչև 1943 թվականը գյուղն ունեցել է յոթամյա դպրոց, 1943-1953 թվականներին՝ ութամյա, իսկ 1953 թվականից դպրոցը դարձել է միջնակարգ։ Դպրոցի շրջանավարտների մեջ քիչ չեն եղել են նաև գիտության և արվեստի գործիչներ, Հայրենական Մեծ պատերազմի և Արցախյան ազատամարտի մասնակիցներ՝ Կոստյան Հրաչիկ՝ Խ. Աբովյանի անվան պետական մանկավարժական ինստիտուտի դոկտոր, պրոֆեսոր Հակոբյան Արշալույս՝ Պետական համալսարանի փիլիսոփայության ամբիոնի վարիչ, պրոֆեսոր Հակոբյան Մուկուչ՝ Կուլտուրայի մինիստոր Գինևան Ոպանյան՝ Խորհրդային Միության հերոս, Փառքի ասպետ Խաչիկ Գևորգյան՝ երկաստիճանի շքանշանակիր

Բջնի, գյուղ Հայաստանի Կոտայքի մարզում, մարզկենտրոնից 18 կմ հարավ-արևմուտք մակերես` 42.81 կմ2։ Գտնվում է Հրազդան գետի աջ ափին, Հրազդան քաղաքից 13 կմ հեռավորության վրա։ Հայտնի է իր հանքային ջրով և շատ Պատմամշակութային հուշարձաններով։ Բնակչություն Նախնիների մի մասն այստեղ են հաստատվել 1915-1920 թթ.-ին հին Բայազետի Արծափ գյուղից, Վանից և Պոլսից։ Բջնիի ազգաբնակչության փոփոխությունը. 1873 թ․ — 1 056 1931 թ․ — 2 074 1959 թ․ — 1 589 1970 թ․ — 1 918 1979 թ․ — 1 738 1989 թ․ — 2 393 2001 թ․ — 2 882 2004 թ․ — 2 889 Տնտեսություն Բնակչությունը զբաղվում է անասնապահությամբ, դաշտավարությամբ և թռչնաբուծությամբ։ 1967 թվականին գյուղում հայտնաբերվել է՝ ածխաթթվական, սիլիկատային, բորային, հիդրոկարբոնատքլորիդային, նատրիումական, ցածր և միջին ջերմաստիճանների հանքային ջուր, որը կապված էր տեկտոնական խախտումների հետ։ ԽՍՀՄ տարիներին գործել է Բջնիի հանքային ջրերի գործարանը, ներկա պահին այն չի գործում։ Տուրիզմ Վերջին շրջանում մեծ թափով գյուղում զարգանում է զբոսաշրջությունը՝ ՄԱԿ-ի և համայնքի ջանքերով կառուցվել է թանգարան(Բջնիի ամրոցի հավաքածու), իսկ արևային մարտկոցների շնորհիվ տեղադրվել է լուսավորություն ամրոցի պարիսպների մոտ,որը գիշերային ժամերին մեծ շուք է հաղորդում նրան։ Գործում են հյուրատներ և հանգստյան գոտիներ։ 2016թ-ին գյուղի տուրիզմը զարգացնելու նպատակով նորոգվել է ճանապարհները։ Պատմամշակութային կառույցներ Ընդհանուր առմամբ գյուղի տարածքում 1929 թվականի պեղումների ընթացքում հայտնաբերվել է բազմաթիվ մշակութային արժեք ներկայացնող հուշարձաններ, այդ թվում խաչքարեր, դամբարաններ, տապանաքարեր, գետնուղի-գաղտնուղիներ, մի քանի ավերված եկեղեցիների հիմքեր ու փլատակներ։ 1929 թվականին հետախուզական պեղումներ է կատարել Հայաստանի հուշարձանների պահպանման կոմիտեի արշավախումբը։ Բջնիի կենտրոնում են գտնվում Սուրբ Գևորգ (8-րդ դար) և Սբ. Աստվածածին (1031 թվական) եկեղեցիները, իսկ հյուսիսարևելյան կողմում՝ Սուրբ Սարգիս եկեղեցին (7-րդ դար)։ Սուրբ Սարգիս եկեղեցի Հիմնական հոդված՝ Սուրբ Սարգիս եկեղեցի (Բջնի) Բջնիի արևելյան մասում՝ բլրի գագաթին, սրբատաշ տուֆից 7-րդ դարում կառուցվել է Սուրբ Սարգիս խաչաձև գմբեթավոր եկեղեցին։ Կառույցը իր արտակարգ փոքր չափերի (Հայաստանի նույնատիպ եկեղեցիներից ամենափոքրն է) պատճառով խիստ պարզեցված է։ Բջնիի ամրոց Միջնադարյան ամրոցաշինության նշանավոր կառույցներից մեկը՝ Բջնիի ամրոցը, գտնվում է Հրազդան գետի աջ ափին, գյուղի արևելյան կողմում, անառիկ ժայռերով շրջապատված բարձրադիր հրվանդանի վրա։ Հիմնադրման ստույգ ժամանակը հայտնի չէ։ Հիշատակվում է վաղ միջնադարից։ Պահլավունի իշխանները 10-րդ դարում վերաշինել են քարաժայռերի վրա եղած հինավուրց բերդը, այն դարձրել միջնադարյան Հայաստանի հզոր ամրոց և Բագրատունյաց Հայաստանի Անի մայրաքաղաքը հյուսիսից պաշտպանող կարևոր հենակետ։ Ամրոցը գյուղը բաժանում է երկու մասի (Մեծ Բջնի և Փոքր Բջնի)։ Հարավից, արևելքից և մասամբ արևմուտքից ամրոցը պաշտպանված է վերձիգ, անդնդախոր ժայռերով, իսկ հյուսիսից և արևմուտքից՝ կոպտատաշ որձաքարերով և կրաշաղախով կառուցված, կիսաբոլոր աշտարակներով հզորացված պարսպապատերով, որի երկարությունը հասնում է 120 մ։ Մուտքը հյուսիսային կողմից է։ Ամբողջ բերդատարածքը բաժանված է Մեծ և Փոքր մասերի, որոնք իրարից անջատվել են պարսպաշղթայով։ Բերդատարածքը խիտ կառուցապատված է եղել։ Այստեղ նշմարելի են բազմաթիվ շինությունների ավերակներ ու հետքեր։ Մեծ ամրոցում է գտնվել բազալտե քարերով կառուցված և կրաշաղախով սվաղված թաղածածկ ջրամբարը։ Իսկ Փոքր կամ Ստորին բերդի հարավարևմտյան կողմում՝ պարսպաշղթայի մոտ, կառուցվել է դեպի Հրազդան գետը տանող թաղածածկ ու կամարակապ մուտքով գաղտնուղին։ Բերդը ավերվել և ամայացել է 16—17-րդ դարերում։ 1977-1978 թվականներին, Երևանի պետական համալսարանի հնագիտության ամբիոնի արշավախումբը՝ Ի. Ղարիբյանի ղեկավարությամբ, այստեղ պեղումներ է կատարել, որոնց շնորհիվ բացվել են 9-ից 10-րդ դարերի կենտրոնագմբեթ Ս. Խաչ եկեղեցու հիմնապատերը, երկու դահլիճներից բաղկացած, թաղակապ պալատական շենքը, վաղմիջնադարյան եկեղեցու մանրամասեր, բնակելի տներ, ջրամբարը, գաղտնուղին։ 2007-2008 թվականներից սկսվել են ամրոցի պարիսպների վերականգնման և ամրակայման, ինչպես նաև տարածքի պեղումների աշխատանքները։ Պատմական ակնարկ Բջնին Հայաստանի հնագույն բնակավայրերից է։ Առաջին անգամ նրա մասին հիշատակում է պատմիչ Ղազար Փարպեցին։ Բջնեցի Աթիկ քահանան հայոց սպարապետ Վահան Մամիկոնյանի հավատարիմ զինակիցներից էր։ 11-րդ դարում Բջնին իր շրջակայքով անցնում է Պահլավունիների իշխանական տոհմին։ Այդ ժամանակ էլ, Հովհաննես-Սմբատ թագավորի հրամանով դառնում է եպիսկոպոսանիստ ավան։ 1066 թվականին կաթողիկոսական ընտրությունները տեղի են ունեցել Բջնիում։ 13-րդ դարի սկզբներին Բջնին անցնում է Զաքարյան հայ իշխանների տնօրինությանը։ 1387—1388 թվականներին գյուղը ենթարկվում է Լենկթեմուրի ավերածություններին։ 1673 թ. այստեղ իջևանել է Ֆրանսիացի ճանապարհորդ Ժան Շարդենը։ 1770 թվականին Բջնի է այցելել նաև ճանապարհորդ Տուրնեֆորը։ Միջին դարերում Բջնին հայ գրչության կարևորագույն կենտրոններից էր։ Մեզ են հասել 12-17-րդ դարերի այնտեղ ընդօրինականացված հայերեն մի քանի ձեռագրեր։ Ըստ տեղեկությունների՝ Բջնի բերդը կառուցել են Պահլավունիները՝ 11-րդ դարում։ Ենթադրվում է, որ այստեղ են դրվել Բջնիի վանքում գրված բազմաթիվ ձեռագրերը։ Մեզ են հասել XII—XVII դդ. այնտեղ ընդօրինակված հայերեն մի քանի ձեռագրեր։ Միջին դարերում Բջնին հայ գրչության կարևորագույն կենտրոններից էր։ Բջնիի միջնադարյան ճարտարապետության զարդը գյուղի կենտրոնում գտնվող սբ. Աստվածածին եկեղեցին է, որը կառուցվել է Գրիգոր Մագիստրոսի պատվերով՝ 1031 թվականին։ Բջնիի արևելյան մասում` բլրի գագաթին, սրբատաշ տուֆից VIIդ. կառուցվել է Ս.Սարգիս խաչաձև գմբեթավոր եկեղեցին։ Եկեղեցու պատերին կան վիմափոր արձանագրություններ, ժայռապատկերների ոճով երկու կենդանապատկեր։ Վերանորոգվել է 1947 թվականին։

Հիմնադրվել է 1947- 1948 թվականներին, որպես քտա (քաղաքային տիպի ավան)՝ Լուսավան անվանմամբ։ 1961 թվականին ստացել է քաղաքի կարգավիճակ, իսկ 1967 թվականի սեպտեմբերի 23-ին Եղիշե Չարենցի 70-ամյակի կապակցությամբ խորհրդային իշխանությունը վերանվանել է քաղաքը Չարենցավան։ Քաղաքը գտնվում է Հրազդան գետի ափին, Երևանից 25 կմ հյուսիս։ Քաղաքի մոտակայքով անցնում է երկաթգիծ, ինչպես և M4 մայրուղին, որը միացնում է Երևանը Կոտայքի և Գեղարքունիքի մարզերի Հակիրճ տվյալներ Երկիր՝ Հայաստան Հայաստան Մարզ՝ Կոտայքի մարզ Քաղաքապետ՝ Հակոբ Շահգալդյան Հիմնադրված է՝ 1948 թ. Այլ անվանումներ մինչև 1967 — Լուսավան Տվյալ կարգավիճակում 1961 թվականից Մակերես 5 կմ² ԲԾՄ 1 660 մ Պաշտոնական լեզու հայերեն Բնակչություն 20 500 մարդ (2015) Ազգային կազմ Հայեր Կրոնական կազմ Հայ Առաքելական եկեղեցի Տեղաբնականուն չարենցավանցի Ժամային գոտի UTC+4 Հեռախոսային կոդ +374 (226) Փոստային ինդեքսներ 2501, 2502 Մինչև 1930 թվականը Հայաստանում կառուցվեցին մի շարք հիդրոէլեկտրակայաններ ու ջրանցքներ, որոնք անզոր էին բավարարել արդյունաբերության ու գյուղատնտեսության հարաճուն պահանջները։ Այդ խնդրի լուծման միակ ուղին Սևանա լճի ջրի օգտագործման ծրագրի իրականացումն էր։ Դրա նախագծման սխեման կազմել էր հայ նշանավոր ինժեներ-հիդրոտեխնիկ Իոսիֆ Տեր-Աստվածատրյանը։ Այդ հսկա համակարգի շինարարությունն արդեն վիճակված էր ղեկավարել ու ավարտին հասցնել մեկ այլ հռչակավոր հայորդու՝ Գարեգին Աղաբաբովին։ Գյումուշ ՀԷԿ-ի բանավանների նախագծի հեղիակ, հայ նշանավոր ճարտարապետ, ճարտարապետության դոկտոր՝ Տիրան Մարությանը, այդ բանավանները մկրտել էր Լուսակերտ և Լուսավան պայմանական անունններով։ Գյումուշ ՀԷԿ-ի, Ալափարսի շինտեղամասի պետ, ինժեներ-հիդրոտեխնիկ Աշոտ Գրիգորի Հեքիմյանին էր վիճակված սկսել Լուսավանի կառուցումը։ Շուրջը բացի լեռներից ու քարափներից ոչ մի օտար, շինարարության հետ կապ չունեցող բան չկար։ Շինարարները եկել էին ոչ միայն Հայաստանից, այլև Խորհրդային Միության ամենատարբեր շրջաններից։ Նրանց թվում կային նաև բազմաթիվ այլազգիներ։ Աշխատանքներում ներգրավված էին նաև աքսորյալներ։ Մինչև վրանների, ապա փայտաշեն ֆիննական տնակների պատրաստումը, նրանք հիմնականում բնակվում էին Ալափարս գյուղի բնակիչների տներում։ Նրանք կառուցում էին ջրանցքը, երկաթուղին, բնակելի տները ու նաև գլխավորը՝ հիդրոէլեկտրակայանը։ Նախագծին համապատասխան ավանը կառուցելու համար հիմք ընդունվեցին Երևան-Ախտա երկաթուղու ու կայանի առանցքային գծերը և նշահարվեցին առաջին թաղամասի առաջին տասը բնակելի շենքերի հիմնափոսերը։ Առաջին շենքի առաջին անկյունակերտը նշահարած փայտացիցն էլ դարձավ նաև քաղաքի կենսագրության առաջին նշահարը։ Պեմզայի առաջին արտադրությունը Չարենցավանում Երկաթուղայի տարածքը քանդելիս Հեքիմյանը պեմզա հայտնաբերեց։ Մինչ այդ բետոնի համար օգտագործում էին Ֆանտանի սև խոտանը, որը մանր մասնիկներ չուներ։ Օգտագործում էին նաև Անիի պեմզան, որը և՛ մանր էր, և՛ հողն էր նրա մեջ ավելի քիչ։ Հեքիմյանը, ով ժամանակին Քանաքեռ ՀԷԿ-ում լաբորատորիայի վարիչ է եղել և ժամանակին էլ աշխատել էր շինանյութերի գործարանում, անմիջապես հասկացավ, որ այն կարելի է օգտագործել։ Փայտից կաղապարներ պատրաստեց, տվեց պեմզաբլոկների առաջին նմուշները։ Ոգևորված նա ինքը ցուցանմուշները բերեց Երևան։ Այն փորձաքննության ուղարկվեց Թբիլիսի, որտեղից եկած պատասխանով պարզվեց, որ հումքն իսկապես բարձրորակ է։ Դա էլ հիմք դարձավ պեմզաբլոկների գործարանի կառուցմանը, որը միլիոնների օգուտ բերեց։ Մտահղացումը ձևակերպվեց որպես կարևոր նորարարական առաջարկություն 12000 ռուբլի պարգևատրումով, սակայն պարգևատրվածների ցուցակում Աշոտ Հեքիմյանի անունը չկար։ Բանավանում ինքնագլուխ պեմզաբլոկներ պատրաստելու և դրանցով շինարարական աշխատանքներ կատարելու համար նա նկատողություն էր ստացել, ուրեմն և պիտի զրկվեր։ Փոխարենը Լուսավանի առաջին շինարարը դարձավ նաև տեղի թեկուզ և փոքրիկ, բայց առաջին գործարանի հիմնադիրը։ 1949 թվականին, ելույթ ունենալով Ախտայի շուրջխորհրդի նստաշրջանում, Ալափարսի շինտեղամասի պետն առաջարկում է իրենց կառուցած բանավանը կոչել Լուսավան։ Այսպես ստացավ իր առաջին անունը ապագա Չարենցավանը։ 1950 թվականին բացվեց տարրական դպրոցը, իսկ երկու տարի անց, երբ տնօրենն էր Աղասի Հակոբյանը, այն դարձավ յոթամյա։ Կառուցվեց հացի փուռ, ամբուլատորիա, դեղատուն։ Կարծես ամեն ինչ կար, բացի տեղական իշխանությունից։ Ունենալով 2000-ից ավելի բնակչություն՝ Լուսավանը առանձին համայնք չէր, այն կցվում էր մեկ այս, մեկ այն գյուղական խորհրդին։ Չարենցավանի առաջին քաղաքապետը Վերջապես 1953-ին սկսվեցին Լուսավանի՝ որպես առանձին համայնք կազմավորելու աշխատանքները։ Ախտայի շրջխորհրդի գործկոմի նախագահ Աղվան Նալբանդյանը փնտրտուքի մեջ էր, թե ում վստահի այդ աշխատանքը, երբ մի օր գործուղումը ձեռքին՝ նրա աշխատասենյակի դուռը թակեց Երևանի պետական համալսարանի իրավաբանական ֆակուլտետի շրջանավարտներից մեկը։ Գործկոմի նախագան, որը դեռ ուշքի չէր եկել այդ ձեռքսեղմումի ցավից, կարդալով ուղեգիրը՝ բացականչեց՝ -Դու Հայաստանի չեմպիոն Պատվական Խուդոյա՞նն ես։ Քեզ ինձ մոտ Աստված ուղարկեց։ Արի քեզ ուղարկենք Լուսավան՝ հա՛մ իրավաբան ես, հա՛մ էլ բռնցքամարտիկ, իսկ այնտեղ կռվարարներ ու քրեականներ որքա՜ն ուզես, իսկը քո տեղն է։ Եվ Խուդոյանը եկավ Լուսավան։ Գործկոմի նախագահի նշվածների փոխարեն նա հանդիպեց աշխատասեր ու բարի մարդկանց, սիրեց նրանց ու սիրվեց նրանց կողմից։ Մի քանի ամիս անց Լուսավանում կայացան տեղական ինքնակառավարման մարմինների ընտրությունները և ընդամենը 23 տարեկան Պատվական Թադևոսի Խուդոյանը՝ ապագա դատախազը, իրավաբանական գիտությունների թեկնածուն, դոցենտը, գնդապետը, դարձավ Լուսավան-Չարենցավանի առաջին քաղաքապետը։ Չարենցավանի բնակեցումը Օր օրի մեծանում էր Լուսավանը։ Այստեղ բնակություն հաստատեցին հարյուրավոր գարդմանահայեր, ջավախահայեր, սփյուռքահայեր։ Հայաստանի ազգային արխիվում պահպանվող կինոկադրերը պահպանում են 1963 թվականին իրանահայերի դիմավորման պահը Լուսավանի երկաթուղային կայարանում։ Արդյունաբերական Չարենցավան արտահայտությունը վաղուց հնչում է օրինական հպարտությամբ և դարձել է շատ սովորական արտահայտություն։ Որպես այդպիսին այն սկսեց ձևավորվել Գյումուշ ՀԷԿ-ի շինարարության ավարտից անմիջապես հետո։ Արդյունաբերական Չարենցավան 1958 թվականին էլեկտրակայանին սպասարկող վերանորոգման մեխանիկական արհեստանոցի հիմքի վրա ստեղծվեց հաստոցաշինական գործարանը։ Այդ տարիներին շրջակայքում դեռ չկար քիչ թե շատ խոշոր ձեռնարկություն, չկային բանվորական որակյալ կադրեր, կար միայն աշխատուժ և բարդ հաստոցների արտադրություն սկսելը հանդուգն երազանք էր թվում։ Փաստորեն երեկվա հողագործն ու դպրոցի շրջանավարտը ոչ միայն պետք է կանգնեին հաստոցի առջև, այլև հաստոց արտադրեին։ Սակայն նրանք մենակ չէին։ Բարեկամության օրենքներով նրանց օգնության եկան ոչ միայն Երևանից, այլև Լենինգրադից, Օդեսայից, Յարոսլավից։ Լենինգրադյան կադրերից էր գործարանի առաջին տնօրեն Ստեփան Ավանյանը։ Ութսունականներին այն արդեն արդյունաբերական հսկա էր, որի արտադրած հաստոցներն առաքվում էին արտասահմանյան 40 երկրներ և ԽՍՀՄ 400-ից ավելի ձեռնարկություններ։ Այն հանդիսանում էր Հայաստանի ռազմական արդյունաբերության գլխավոր ձեռնարկություններից մեկը։ Գրեթե միևնույն ժամանակ կառուցվեց երկաթբետոնե կոնստրուկցիաների գործարանը, որի տնօրեն նշանակվեց Գյումուշ ՀԷԿ-ի շինարարության լավագույն մասնագետներից մեկը՝ Մովսես Եսայանը, ով հետագայում դարձավ Հայաստանի վաստակավոր շինարար։ Կառուցվում էր ոչ միայն երիտասարդ քաղաքը, այլև ամբողջ հանրապետությունը և զարգացող էներգետիկայի օբյեկտները շինանյութեր էին պահանջում և առաջին հերթին հավաքովի երկաթբետոնե կոնստրուկցիաներ ու մասեր, իսկ գործարանն ինքն էլ կառուցվելով ու ընդարձակվելով՝ նաև դա էր արտադրում։ Այդ գործարանի արտադրանքով էին ծնունդ առնում Արզնու, Սպանդարյանի, Երևանի, Տաթևի, Շամբի, Աթարբեկյանի հիդրոէլեկտրակայանները, Երևանի ու Հրազդանի ջերմաէլեկտրակայանները, հայկական ատոմակայանի բնակելի շենքերն ու արտադրական մասնաշենքերը։ Գործարանի արտադրանքն էլ Արփա-Սևան ջրատարի սֆերիկ հենապատերը, Զվարթնոց օդանավակայանի և Մարզահամերգային համալիրի հավաքովի երկաթբետոնե կոնստրուկցիաները։ Գործիքաշինական գործարանի կառուցումը սկսվեց 1960-ին։ Նրա հիմնադիրն ու առաջին տնօրենն էր ինժեներ Գեորգի Պետրովիչ Ռուսովը՝ հայ ժողովրդի հույն զավակը, նույն ինքը՝ ֆուտբոլային հանրահայտ մրցավարը։ 1962 թվականին գործարանի ձուլման առաջին հերթը շահագործման հանձնվեց ու գրանցվեց առաջին արտադրանքը։ Այն անձամբ տեսնելու էր եկել ԽՍՀՄ նախարարների խորհրդի նախագահի առաջին տեղակալ Անաստաս Միկոյանը, ով եղավ նաև հաստոցաշինական գործարանում։ 1966 թվականին Գործիքաշինականից առանձնացավ և ինքնուրույն գործարան դարձավ Կենտրոնաձուլը։ Հենց առաջին տարում տալով 8500 տոննա թուջի ձուլվածք։ Հետագայում, երբ գործարանի տնօրենն էր